Podstawy prawne powoływania i funkcjonowania polskich związków sportowych przewidują przepisy ustawy z 25.06.2010 r. o sporcie (art. 7–15 u.s.), a w sprawach w niej nieuregulowanych regulacje utawy z 7.04.1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach. Związek taki jest osobą prawną zrzeszoną w Polskim Komitecie Olimpijskim. Jego utworzenie odbywa się w trybie wnioskowym. Z wnioskiem takim może jednak wystąpić wyłącznie związek sportowy. Zgody na powołanie polskiego związku sportowego udziela natomiast minister właściwy do spraw kultury fizycznej. Prócz wymogów określonych w przepisach k.p.a., niezbędne jest ponadto, aby taki wniosek spełniał przesłanki określone w art. 11 ust. 2 u.s. Do wniosku należy dołączyć: projekt statutu związku, szczegółowy opis sportu, w którym wnioskodawca zamierza organizować i prowadzić współzawodnictwo, wraz z dokładną informacją o warunkach jego uprawiania oraz regułach i systemie współzawodnictwa w tym sporcie, a także zaświadczenie o przynależności do międzynarodowej federacji sportowej działającej w sporcie olimpijskim lub paraolimpijskim lub innej uznanej przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski albo ujętej w wykazie ministra właściwego do spraw kultury fizycznej, który w sportach, w których nie działają międzynarodowe federacje sportowe uznane przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski, kierując się wysoką popularnością i poziomem rozwoju danego sportu, a także zasięgiem działania międzynarodowych federacji sportowych oraz ich udziałem w systemie walki z dopingiem w sporcie, może określić, w drodze rozporządzenia, wykaz międzynarodowych federacji sportowych, do których przynależność stwarza możliwość uzyskania jego zgody na utworzenie polskiego związku sportowego.
Minister podejmuje decyzję odmowną w kwestii utworzenia polskiego związku sportowego wówczas, gdy wnioskodawca nie przedłoży wymienionych dokumentów albo jeżeli postanowienia projektu statutu są niezgodne z przepisami prawa, w szczególności naruszają wymagania określone w ustawie. Zarówno zgoda na utworzenie takiego związku, jak i odmowa w tym zakresie wymagają wydania decyzji.
Podkreślić należy, że w myśl ogólnoświatowych zasad w tym zakresie także polski związek sportowy może funkcjonować w jednym sporcie, chyba że minister właściwy do spraw kultury fizycznej wyrazi zgodę na jego funkcjonowanie w więcej niż jednym sporcie. Minister prowadzi wykaz takich związków, który jest ogłaszany na stronie internetowej urzędu obsługującego wymienionego.
Wymaga też podkreślenia, że warunkiem utworzenia i funkcjonowania polskiego związku sportowego jest jego przynależność do właściwej międzynarodowej federacji sportowej działającej w sporcie olimpijskim lub paraolimpijskim lub innej uznanej przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski albo ujętej w wykazie ministra, o którym mowa w art. 11 ust. 2a u.s.. Obowiązek ten nie dotyczy jednak związku działającego w sporcie osób niepełnosprawnych, który uzyskał zgodę ministra mimo niespełnienia warunku z art. 11 ust. 2 pkt 4 u.s. Co ważne, polski związek sportowy, który nie należy do właściwej międzynarodowej federacji sportowej działającej w sporcie olimpijskim lub paraolimpijskim albo innej uznanej przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski lub ujętej w wykazie, o którym mowa w art. 11 ust. 2a u.s., staje się związkiem sportowym działającym w formie związku stowarzyszeń z dniem, w którym decyzja o braku takiej przynależności stała się prawomocna. Stwierdzenie braku przynależności do właściwej międzynarodowej federacji sportowej działającej w sporcie olimpijskim lub paraolimpijskim lub innej uznanej przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski albo ujętej w wykazie, o którym mowa w art. 11 ust. 2a u.s., następuje w drodze decyzji ministra właściwego do spraw kultury fizycznej. O jej wydaniu oraz dacie jej prawomocności minister zawiadamia właściwy sąd rejestrowy. Polskie związki sportowe, które w ten sposób stały się związkami sportowymi działającymi w formie związku stowarzyszeń, dostosowują swoją działalność do zmienionej formy, w szczególności statuty oraz regulaminy w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym decyzja ministra o braku przynależności stała się prawomocna (art. 12b ust. 1–4 u.s.).
Zwracając natomiast uwagę na zasady członkostwa w polskim związku sportowym trzeba wspomnieć, że jego członkiem może być klub sportowy, związek sportowy oraz inna osoba prawna, której statut, umowa albo akt założycielski przewidują prowadzenie działalności w danym sporcie. Kadencja władz polskiego związku sportowego nie może być dłuższa niż 4 lata. Funkcję prezesa zarządu takiego związku można pełnić nie dłużej niż przez dwie następujące po sobie kadencje.
Wskazać również wypada na wyłączne prawa zastrzeżone na gruncie ustawy o sporcie dla polskich związków sportowych. Chodzi o uprawnienie do: organizowania i prowadzenia współzawodnictwa sportowego o tytuł mistrza Polski oraz o puchar Polski w danym sporcie; ustanawiania i realizacji reguł sportowych, organizacyjnych i dyscyplinarnych we współzawodnictwie sportowym organizowanym przez związek, z wyjątkiem reguł dyscyplinarnych dotyczących dopingu w sporcie; powołania kadry narodowej oraz przygotowania jej do igrzysk olimpijskich, igrzysk paraolimpijskich, igrzysk głuchych, mistrzostw świata lub mistrzostw Europy; reprezentowania tego sportu w międzynarodowych organizacjach sportowych.
Polski związek sportowy ma natomiast obowiązek umieszczania na stroju reprezentacji kraju, na godło Rzeczypospolitej Polskiej, chyba że przepisy międzynarodowej organizacji sportowej działającej w danym sporcie, do której należy taki związek, stanowią inaczej. Polski związek sportowy ma natomiast prawo do wykorzystania do swoich celów gospodarczych przedmiotów będących odwzorowaniem stroju reprezentacji kraju w zakresie wyznaczonym przez przepisy takiego związku oraz przepisy międzynarodowej organizacji sportowej działającej w danym sporcie, do której związek należy. Jednocześnie ustawodawca zobowiązuje polski związek sportowy do uznawania i respektowania reguł określonych w art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy o zwalczaniu dopingu w sporcie oraz art. 13 ust. 1–5 u.s..
Zwrócić wreszcie trzeba uwagę na kompetencje polskich związków sportowych w zakresie tworzenia ligi zawodowej. W sporcie, w którym współzawodnictwo sportowe jest organizowane w formie rozgrywek ligowych, związek taki może utworzyć ligę zawodową. Obowiązek jej utworzenia aktualizuje się z kolei wówczas, gdy ponad połowa klubów sportowych biorących udział w rozgrywkach ligowych w najwyższej klasie rozgrywkowej w danym sporcie działa w formie spółek akcyjnych (art. 15 ust. 1 i 2 u.s.).
Podkreślić również należy, że funkcje nadzorczo-kontrolne w stosunku do polskich związków sportowych realizuje minister właściwy do spraw kultury fizycznej. Obejmują one badanie zgodności ich działalności z przepisami prawa, postanowieniami statutu oraz postanowieniami regulaminów takich związków. Nadzorem takim nie są jednak objęte decyzje dyscyplinarne i regulaminowe władz polskich związków sportowych związane z przebiegiem współzawodnictwa sportowego. W zakresie realizowanych uprawnień minister ma prawo żądać udostępnienia odpisów uchwał władz omawianych związków oraz udzielenia pisemnych wyjaśnień dotyczących działalności związku, a także dokonywać jego kontroli (art. 16 ust. 1–4 u.s.). Nadzorcze kompetencje ministra wiążą się ponadto z uprawnieniem do zatwierdzania, w drodze decyzji, statutu polskich związków sportowych oraz jego zmiany. Minister odmawia takiego zatwierdzenia, w razie stwierdzenia niezgodności jego postanowień z przepisami prawa (art. 21 ust. 1–4 u.s.). Wykaz środków reakcji związanych z działalnością krajowych związków sportowych, określa art. 22 ust. 1 i 2 u.s.. Uprawnienia ministra w tym zakresie aktualizują się wówczas, gdy działalność władz związku narusza prawo, postanowienia statutu lub postanowienia regulaminów tego związku. W zależności od stopnia stwierdzonych nieprawidłowości minister ma prawo, w drodze decyzji, do: udzielenia władzom PZS upomnienia i zażądania od nich podjęcia działań mających na celu zapewnienie stanu zgodnego z prawem; uchylenia decyzji władz związku; wystąpienia do sądu rejestrowego z wnioskiem o zastosowanie środka, o którym mowa w art. 23 ust. 1 u.s. (tj. o zawieszenie w czynnościach władze związku albo jego rozwiązanie, jeżeli działalność związku wykazuje rażące lub uporczywe naruszanie prawa albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywrócenia działalności zgodnej z prawem lub statutem).
r.pr. dr hab. Michał Leciak
